2023: veiligheid als goed voornemen of als serieus doel

Het jaar 2023 is begonnen. Velen van ons hebben goede voornemens voor dit nieuwe jaar. Meer sporten, minder werken, meer tijd en aandacht voor het gezin, afvallen, stoppen met roken, minder koffie of alcohol drinken, enzovoorts. Jammer genoeg leert onderzoek ons dat 25% van de goede voornemens faalt in de eerste 2 weken van het nieuwe jaar. Uiteindelijk slaagt minder dan 10% van ons erin om de gestelde doelen ook te halen. Triest maar waar.

Nu kan het zijn dat jullie bedrijf voor dit nieuwe jaar het voornemen heeft om een (nog) veiliger werkomgeving voor de medewerkers te realiseren. Misschien wel een streven naar ‘Zero accidents’. Is er dan sprake van een goed voornemen of een serieus doel? Want goede voornemens lopen, zoals we inmiddels weten, een grote kans niet gerealiseerd te worden. Het doel van ‘Zero accidents’ is prachtig, maar waarschijnlijk onrealiseerbaar. De praktijk leert dat we altijd wel te maken hebben met bedrijfsongevallen. Hierbij reken ik dan ook het ziekteverzuim door een te grote psychosociale belasting.

Ik hoop dat er sprake is van een serieus doel en spreek dan ook de wens uit dat 2023 voor iedereen een veiliger jaar zal zijn. Hoe mooi zou het zijn als we eind 2023 met elkaar kunnen terugkijken op minder bedrijfsongevallen. We gaan toch met elkaar voor een verbetering van de totale veiligheid binnen het Nederlandse bedrijfsleven.

Maar de situatie bij elk bedrijf zal anders zijn. Ik spreek regelmatig veiligheidskundigen die voor nieuwe veiligheidsplannen de neuzen binnen het bedrijf niet dezelfde richting op kunnen krijgen. Soms wil de directie niet meewerken, omdat ze andere prioriteiten hebben. Soms is er sprake van weerstand of onbegrip op de werkvloer. Veel veiligheidskundigen zijn op zoek naar goede instrumenten om het veiligheidsbesef en -bewustzijn van de medewerkers te verbeteren. Dit is noodzakelijk om een goed veiligheidsbeleid gestalte te geven. Ik ben ervan overtuigd dat dit alleen maar kan door het onderwerp veiligheid meer op de agenda te plaatsen. Noem het maar geloven in de kracht van de herhaling. Hoe? Door veiligheid een agendapunt te maken van elke overlegvergadering, regelmatig een workshop of toolbox meeting te geven of een extra veiligheidstraining. Medewerkers moeten ook zien dat het bedrijf serieus wil investeren in hun veiligheid.

Het is aan het begin van het jaar een goede gewoonte om eens terug te kijken hoe we het uiteindelijk in het achterliggende jaar gedaan hebben. Veel bedrijven maken een winst- en verliesrekening op om te kijken naar de resultaten van het afgelopen jaar. Op basis van de cijfers kijkt men dan of de prognoses gehaald zijn en is men tevreden of ontevreden met het resultaat. Misschien zouden we zo ook eens de balans qua veiligheid op moeten maken. Welk doel of doelen hebben we wel of niet gerealiseerd. Waarom hebben we die niet gerealiseerd? En wat moeten we absoluut anders gaan doen? Vragen en doelstellingen die kunnen resulteren in een goed actief en preventief Arbobeleidsplan voor het nieuwe jaar. Natuurlijk met concrete, haalbare doelen.

Als we terugkijken naar het jaar 2022 dan waren er een aantal opvallende zaken, waar velen van ons door geraakt werden. Sowieso de oorlog in de Oekraïne, waar sprake is van veel menselijk leed en ellende. We ervaren de gevolgen van deze oorlog allemaal, omdat we met zijn allen in een energiecrisis terecht kwamen. We werden ons bewust van onze afhankelijk van bepaalde energiebronnen. Voor de wat ouderen onder ons een herhaling van het verleden, want we hebben dit eerder meegemaakt. 50 jaar geleden (1973) hadden we een oliecrisis, zodat uiteindelijk de benzine op de bon ging en er een autoloze zondag kwam. Toen was de Jom Kipoeroorlog de belangrijkste oorzaak. Nu zouden we eigenlijk moeten concluderen dat we daarvan weinig geleerd hebben.

Nu dus weer een energiecrisis. Volgens Europa (dus ook volgens onze overheid) moeten we zo snel mogelijk van het gas af en moeten we gaan stoppen met het gebruik van fossiele brandstoffen. Iedereen volledig over op de elektrische energie. Beter voor het klimaat. Nu wil ik mij niet gaan mengen in de klimaat- of stikstof discussie. Daarvoor ontbreekt mij de deskundigheid. Maar ik hoorde wel een alarmerend bericht dat vanaf 2030 er een tekort dreigt te ontstaan aan elektriciteit. “Er kan mogelijk niet op alle uren van het jaar volledig aan de gewenste elektriciteitsvraag worden voldaan”, luidt de waarschuwing van Tennet, de landelijke netbeheerder. Ondertussen hebben we wel allerlei prachtige andere doelen gesteld in het terugdringen van het gebruik van energie uit fossiele brandstoffen. Natuurlijk hebben we ook nog plannen voor het bouwen van 900.000 woningen in ons landje om iedereen in de toekomst een plekje te kunnen bieden. Op dit moment lijkt dit met de bouwcapaciteit en de stikstofproblematiek een onhaalbaar plan. Maar bouwplannen en onze energiebehoefte lopen hand in hand, dus zal deze in de toekomst alleen maar groeien. Waar moeten we de energie vandaan halen? Bij mij thuis leveren de zonnepalen de laatste maanden bijna geen rendement. Dit zal de komende maanden nog niet veel beter zijn. Soms bekruipt mij het gevoel dat we allerlei mooie plannen maken, maar dat de plannen onrealistisch zijn. Misschien zouden we eerst beter moeten inventariseren wat we aan kansen en bedreigingen hebben voordat we iets gaan lopen roeptoeteren.

Gelukkig hadden we afgelopen jaar een ruimhartige overheid die met allerlei financiële plannen kwam om de pijn van de crisis en de inflatie te verzachten. En dat nadat ze tijdens de Corona crisis ook al in de buidel getast hebben. Maar ja, hoelang kan en zal men daarmee doorgaan? En als we het dan toch over onze overheid hebben dan moeten we ook wijzen op de nog lopende pijnlijke kwesties. Want onze overheid blijkt zeer traag te zijn. Denk maar eens aan de schadeloosstelling van de toeslagen affaire slachtoffers en de schadeloosstelling van de Groningers. Om over de stikstofcrisis nog maar te zwijgen.

Maar 2022 was ook een jaar met een zeer hoge inflatie (bijna 10%). Voor vergelijkbare cijfers moeten we bijna 50 jaar terug (1975- 10,2%) volgens cijfers van het CBS. De Nederlandse Bank verwacht gelukkig maar een inflatie voor 2023 van 4,9%. Laten we hopen dat zij gelijk hebben. Natuurlijk hoop ik ook dat de oorlog in de Oekraïne zou snel mogelijk ten einde zal zijn. Dat zal dan ook weer een drukkend effect hebben.

Al deze dingen tekenden toch wel het jaar 2022. Maar ook op het gebied van veiligheid was er in 2022 van alles aan de hand. Meest opvallende was dat in 2022 de sociale veiligheid opeens meer aandacht kreeg. Vooral door de Boos uitzending over het programma De Voice. Sociale onveiligheid werd door die uitzending duidelijk op de agenda gezet. Het maakte heel veel los. De vertrouwenspersonen hebben na dit schandaal veel meer meldingen gekregen over grensoverschrijdend gedrag. Waarbij dan opviel dat het in iets minder dan de helft van de zaken ging over grensoverschrijdend gedrag van leidinggevenden. Is er iets mis met het leidinggeven in Nederland? Lijkt me een legitieme vraag. En de Voice bleek niet op zichzelf te staan. Want we hadden ook de affaire bij Ajax en het gerommel in politieke partijen, grensoverschrijdend gedrag in de sport en bij succesvolle TV programma’s. Als je de media volg dan krijg je het gevoel dat we nog maar spreken over het topje van de ijsberg. Wat staat ons in 2023 nog te wachten?

Waarschijnlijk komen er nog meer zaken van grensoverschrijdend gedrag aan het daglicht. Uit onderzoeken in 2022 (en ook uit eerdere onderzoeken) blijkt dat 1 op de 10 medewerkers meermaals of regelmatig grensoverschrijdend gedrag op het werk ervaart. Het grensoverschrijdende gedrag dat het meeste voorkomt in organisaties is verbale intimidatie (50%), seksueel grensoverschrijdend gedrag (40%) en pesten en uitsluiten (30%). Bij dit grensoverschrijdende gedrag is dan vaak ook een leidinggevende betrokken (25%).

Daarnaast konden we op basis van onderzoeken concluderen dat maar 50% van de Nederlandse bedrijven een vertrouwenspersoon heeft. Vraag die dan naar boven komt, ‘waar moeten de medewerkers van die andere 50% van de bedrijven terecht?’. Waarbij we ook moeten meenemen dat menig werknemer een drempel ervaart om überhaupt een melding te maken bij een vertrouwenspersoon. Er wordt door deskundigen aangeven dat waarschijnlijk maar 13% van het grensoverschrijdende gedrag gemeld wordt bij de vertrouwenspersonen. Dit zijn percentages die aangeven dat dit onderwerp veel omvangrijker is en dat in veel organisaties er nog veel werk aan de winkel nodig is. Wellicht tijd om ook hieraan aandacht te geven in ons Arbobeleidsplan.

Het ziekteverzuim in Nederland steeg in 2022 tot boven de 5 procent. Met daarbij als kanttekening dat dit vooral het gevolg was van de aan het werk gerelateerde psychische klachten. Daarnaast neemt daardoor ook de verzuimduur toe. Voor soort gelijke verzuimpercentages moeten we 20 jaar terug in de tijd (op basis van cijfers van de Nationale Nederlanden). Voor de calculators onder ons: de kosten van het ziekteverzuim in 2022 worden geschat op maar liefst 18 miljard euro. Voor het eerst kregen we ook te horen over personeelsstress door een tekort aan mensen in sommige branches. Waarschijnlijk leveren deze tekorten weer een hogere werkdruk bij de andere medewerkers die dan door een burn-out ook het ziekteverzuim in rollen. In sommige branches zien we daar de gevolgen al van.

Terugkijken is leerzaam, maar kan ons ook pessimistisch maken voor de toekomst. We kunnen ons focussen op welke bedreigingen er zullen zijn. Bijvoorbeeld of het personeelstekort nog verder zal groeien? Of dat er nog meer mensen onder een te hoge werkdruk gaan bezwijken? Komt er een burn-out crisis? Of komt er nog een andere crisis? Ik heb geen kristallen bol en kan dan ook niet in de toekomst kijken. Toch staat er een volledig nieuw jaar voor ons, waarin we ook nieuwe kansen krijgen. Laten we daarom maar met nieuwe hoop aan het nieuwe jaar beginnen. Misschien ook dankbaarder zijn voor wat we wel hebben want de meesten van ons hebben het hier nog niet zo slecht.

Daarnaast hoop ik dat meer veiligheid in het bedrijf geen goed voornemen is, maar een serieus doel. Wat is er mooier om ons met elkaar in te zetten het verbeteren van de veiligheid voor iedereen binnen het bedrijf. Daarbij vind ik dat verbetering van het veiligheidsbesef en -bewustzijn noodzakelijk is. Dit kan alleen als we iedereen in de organisatie hierbij betrekken. Dus naar elkaar luisteren en open staan voor de mening van die ander. Maar vooral ook respect voor elkaar en elkaars grenzen hebben. Dan kan er in ieder geval geen sprake zijn van grensoverschrijdend gedrag. Dus wens ik iedereen, naast geluk en gezondheid, een fijnere, veiligere werkplek toe in 2023. Laten we er met elkaar iets moois van maken!