Discussie over nut van de RI&E en procedures_nutteloos!

De week van de RI&E (Juni 2023) waar er door verschillende organisaties en het Ministerie van Sociale Zaken extra aandacht gevraagd wordt voor de RI&E is een mooie aanleiding om daar eens een artikel over te schrijven. Vooral over de discussies over het nut van.

We hebben in Nederland, volgens de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA), nog steeds te maken met veel bedrijven die geen RI&E hebben. Daarnaast kunnen we ook bij andere bedrijven, die wel een RI&E hebben, vraagtekens zetten bij de kwaliteit van de RI&E. Ik wil dan ook niet ingaan op de noodzaak van het hebben van een goede RI&E. Iedereen zou zich moeten realiseren dat er bij elk bedrijf of organisatie onveilige situaties voor komen die op de één of andere manier voorkomen moeten worden. Een Risico Inventarisatie & Evaluatie (RI&E) of de Taakrisicoanalyse (TRA) is dan een tool om die in kaart te brengen en een goed Plan van Aanpak op te stellen.  

Op diverse platforms is er regelmatig een discussie over het nut van de Risico Inventarisatie & Evaluatie (RI&E), de Taakrisicoanalyse (TRA) en de Laatste Minuut Risico Analyse (LMRA). Sommigen vinden dat deze tools/instrumenten verouderd zijn en stellen dat ze totaal geen wetenschappelijke grondslag hebben. Vaak ook nog eens met de kritiek dat deze tools/instrumenten zeer subjectief zijn en vaak alleen maar resulteren in afvinklijstjes. Deze groep pleit dan ook om de RI&E maar af te schaffen en te kiezen voor een totaal andere aanpak. Jammer genoeg dan vaak zonder een concrete aanbeveling. Men gebruikt dan allerlei mooie indrukwekkende termen om hun mening te onderbouwen. Anderen zijn juist heftig voorstander van het gebruik van deze instrumenten. Als veiligheidskundige kan je door dit soort discussies zomaar in verwarring gebracht worden. Je doet naar eer en geweten je best om de veiligheid van het bedrijf op een hoger level te brengen juist met het gebruik van deze tools/instrumenten en dan lees je dat je ze beter maar in de prullenbak kan gooien.

O ja, de tegenstanders van de RI&E zijn ook meestal tegenstanders van allerlei procedures en instructies want deze zouden absoluut niet leiden tot meer veiligheid. Ze zouden eerder contraproductief werken. Nu is daar best iets voor te zeggen. Bij sommige bedrijven krijg je het gevoel dat procedures en instructies meer de vorm hebben van betutteling. Want deze bedrijven hebben alleen maar procedures en instructies hebben omdat het moet. Soms zoveel dat de medewerkers door de bomen het bos niet meer zien. Alles is vastgelegd en omschreven maar het leeft niet in de organisatie. Dan is er een grote kans dat ze met voeten getreden worden. Bij te veel instructies en procedures zou ik willen stellen ‘less is more’. Maar om dan te stellen dat procedures en instructies totaal nutteloos zijn gaat mij te ver.

We weten allemaal dat waar mensen samen leven en werken er regels moeten zijn. Er moet duidelijk zijn wat mag, wat moet, wat kan en wat absoluut onacceptabel is. Neem alleen maar eens de psychologische veiligheid op de werkvloer. Het moet toch voor iedereen duidelijk zijn wat binnen het bedrijf normale omgangsregels zijn. Zonder regels zal ook niet duidelijk zijn wanneer regels overtreden worden. Regels zijn er om ons te beschermen. Regels moeten dan wel duidelijk, begrijpbaar en to the point zijn. Onze hele maatschappij is gebaseerd op regels en afspraken waaraan we ons moeten houden. In het verkeer hebben we in Nederland afgesproken om allemaal rechts te rijden. Nu kan ik gaan dwarsliggen en links gaan rijden. Dit zal dan niet zonder gevolgen zijn. Voor mij en anderen i het beter dat ik mij aan de regel houd.

Ik persoonlijk vind het jammer dat we dit soort discussies aan het voeren zijn. In mijn optiek volkomen nutteloos. Hiermee wordt de veiligheid niet gediend. Volgens mij gaat het niet om de tools of instrumenten maar om maar één doel: “met elkaar de veiligheid binnen de bedrijven te verbeteren en te streven naar zo min mogelijk ongevallen”. Het gaat mij om het doel en niet om de tools die we gebruiken. En als we ons focussen op het doel dan hebben de meeste veiligheidskundigen al meer dan een dagtaak.

Tegenstanders van de RI&E, TRA en LRMA vergeten vaak dat de RI&E met daarbij behorend Plan van Aanpak (PvA) wettelijk verplichte documenten zijn. En dat niet in alleen in Nederland. Want al in de Europese Kaderrichtlijn Veiligheid 89/391/EG van 12 juni 1989, artikel 6 wordt er gesproken over het feit dat de werkgever verplicht is om de risico’s te inventariseren, te evalueren en passende maatregelen moet treffen om de risico’s te elimineren of te reduceren door middel van een Plan van Aanpak. Hiermee is er sprake van een verplichting voor alle werkgevers binnen de EU-lidstaten. Er wordt in deze kaderrichtlijn niet gesproken over de vorm of de manier waarop. Dus daarin zijn we vrij. Wel wordt er in artikel 9 van de genoemde richtlijn gesteld dat de werkgevers over deze informatie moeten beschikken. Dus m.a.w. we moeten het ook vastleggen. E.e.a. is op deze manier ook overgenomen in onze Arbeidsomstandighedenwetgeving. Dus afschaffen is niet aan de orde want het zijn wettelijk verplichte documenten. Hiermee is dit voor mij klip en klaar. Willen we als bedrijf aan de wet voldoen dan moeten we kunnen beschikken over een Risico Inventarisatie & Evaluatie (RI&E) en een Plan van Aanpak (PvA).

Natuurlijk weet ik ook dat bij sommige bedrijven dit ook de enige reden is dat ze de RI&E en PvA opstellen. Waarbij voor hen het nut daarvan een grote vraag is. Voor hen is de drijfveer “we moeten deze hebben voor als de Nederlandse Arbeidsinspectie op de stoep staat of als er iets gebeurt”. Voor de rest doen ze er niets mee. Voor hen is het alleen maar ‘cover my ass’. Bij deze bedrijven staat veiligheid niet op prioriteit 1. In veel artikelen over RI&E’s en PvA’s wordt er dan gelijk gewezen op de boetes die opgelegd kunnen worden. In mijn optiek jammer. Op grond van de cijfers van de NLA kunnen we concluderen dat het verhogen van de boetes voor het niet hebben van een RI&E en PvA niet echt een positief effect gehad heeft. Daarnaast zou een boete toch niet de reden moeten zijn om bezig te zijn met veiligheid van de medewerkers. Het is voor mij eerder een morele plicht om het beste voor te hebben met de medewerkers en te zorgen dat ongevallen zoveel mogelijk voorkomen worden. Dat is goed werkgeverschap.

Daarnaast kennen we in Nederland, vooral in het MKB, volgens de jaarlijkse cijfers van de NLA veel bedrijven die zelfs deze wettelijk verplichte RI&E en Plan van Aanpak (PvA) niet hebben. Dit is natuurlijk de ene kant van het verhaal. Maar laten we realistisch zijn. Dit soort bedrijven zullen er altijd zijn en blijven. Net zo goed als dat er managers zijn, die alleen maar omzet- en winstdoelstellingen (Euro tekens) hebben en die weinig of totaal geen oog hebben voor de veiligheid van hun mensen. Of de bedrijven die de mond vol hebben hoe veilig ze wel niet werken maar achter de schermen (gesloten deuren) blijkt het totaal anders te zijn.

Maar ik weet ook dat er talloze veiligheidskundigen dagelijks met RI&E’s en PvA’s proberen de veiligheid binnen hun organisatie te verbeteren. Ik wil dan ook geen kritiek uiten en hen juist heel veel succes wensen. Ik weet uit ervaring dat verbeteren van de veiligheid in een bedrijf een langdurig traject is en vraagt om veel aandacht en inspanning.

In de eerder genoemde Kaderrichtlijn Veiligheid wordt er in artikel 12 ook gesproken over het betrekken van de medewerkers bij de aanpak van de risico’s. Even een kanttekening, dit staat dus al in de richtlijn van 1989. Dit is dus absoluut niet nieuw. Toch zien we pas de laatste jaren dat hieraan binnen bedrijven meer invulling gegeven wordt. Maar bij sommige bedrijven hebben we echter nog steeds te maken met de veiligheidskundige die in zijn uppie verantwoordelijk is voor de veiligheid. Dit wordt door het management, de leidinggevenden en de medewerkers ook zo gesteld. Hij of zij moet de kar trekken en kan daarbij ook nog eens rekenen op weerstand tegen allerlei veranderingen en soms zelfs tegenwerking van zowel de medewerkers als het management. Bij deze bedrijven zit veiligheid absoluut niet in het bedrijfs-DNA om het maar eens zo te zeggen.

Maar medewerkers meer betrekken bij de veiligheid kan in mijn optiek. Ook hen betrekken bij het opstellen van de RI&E en PvA of TRA. Of hen leren om een LMRA te doen voor het starten van de werkzaamheden of bij het veranderen van de omstandigheden tijdens het werken. En hier bedoel ik dan geen papieren LMRA of een prachtig LMRA vinklijstje, maar een LMRA die de medewerkers steeds tijdens hun werkzaamheden met hun hoofd doen. Dat ze geleerd hebben om zich af te vragen “kan ik (nog steeds) veilig mijn werkzaamheden doen?”.

Ik ben zelf voorstander van de aanpak “iedereen risicoleider”. Bij deze aanpak gaat het er vooral om dat de medewerkers betrokken worden bij de veiligheid. Vanaf het inventariseren tot aan het elimineren van de arbeidsrisico’s. Dat is volgens mij een goede manier van werken aan het veiligheidsbewustzijn en -besef van de medewerkers. Juist door hen erbij te betrekken krijgen zij meer oog voor hun eigen veiligheid en die van collega’s omdat risico’s door hen onderkent worden. Natuurlijk moeten we ze dan wel trainen om risico’s te herkennen en daarop te anticiperen.

Ook bij het opstellen van procedures en instructies zouden we medewerkers moeten betrekken. Dit zal de kwaliteit ten goede komen. Bijkomend voordeel is dat de medewerkers deze procedures en instructies dan als ‘iets eigens zien’. Op die manier ontstaat er meer draagvlak in de organisatie.

Dus stop met het gekissebis over subjectief of niet wetenschappelijk of contraproductief. Deze discussies hebben totaal geen meerwaarde en leidt alleen maar af van het doel. Misschien kunnen we beter stellen het doel heiligt de middelen!