Gebrek aan veiligheidskennis binnen bedrijven

Serieus?! Dat is nogal een statement! Toch hoop ik dat deze titel niet afschrikt, maar juist uitdaagt om verder te lezen. En tot nadenken stemt. Want ik ervaar steeds weer dat het daadwerkelijk waar is, deze titel. Het ontbreekt echt aan veiligheidskennis binnen bedrijven.

Zinloos geschreeuw

Er zijn twee redenen waarom ik dit artikel geschreven heb. Als eerste dat ik mij steeds meer erger aan allerlei artikelen die vraagtekens zetten bij het nut van de papierwinkel van de Risico Inventarisaties & Evaluaties (RI&E’s), Taakrisicoanalyses (TRA’s), Laatste Minuut Risico Analyses (LMRA’s) en bergen veiligheidsprocedures en -instructies. Jammer genoeg vaak zonder goede alternatieven c.q. oplossingen te bieden. Men gebruikt allerlei mooie argumenten waarom er sprake is van een uit de hand gelopen bureaucratie. In het ‘zijn tegen een bureaucratie’ kan ik mij ook vinden. Maar alleen lopen schreeuwen en negatief doen, zonder alternatieven te bieden, zet geen zoden aan de dijk. Met afzeiken verbeteren we de veiligheid echt niet! Dat schept alleen maar verwarring.

Van de overheid

Regelmatige lezers van mijn artikelen weten dat ook ik geen voorstander ben van de uitgebreide papierwinkel waar we binnen veiligheidsland mee opgezadeld worden. Maar daarbij moeten we niet uit het oog verliezen dat veel zaken ons van overheidswege opgelegd zijn. Het is een feit dat we veel papieren (bewijslast) moet kunnen overleggen bij een ongevalsonderzoek van de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA). Of voor de balie van een rechtbank, in geval van een ongeval. En jammer genoeg weet ik dit uit eigen ervaring.

Na een arbeidsongeval mocht ik namens mijn klant zo’n traject begeleiden. Tijdens de gehele rechtsgang van verbaal tot aan rechtszaak heb ik ervaren hoe we elkaar in Nederland lekker bezig kunnen houden. Wat mij vooral is bijgebleven is de zeer uitgebreide over en weer gaande correspondentie tussen de NLA en de advocaat van mijn klant. Laat ik er niet te veel woorden aan weiden, maar eenvoudig stellen dat ik tijdens die gehele procedure heel goed begrepen heb waarom de NLA een gebrek aan bezetting heeft. Iedereen mag het plaatje verder zelf invullen. Een merkwaardig detail was dat de NLA in hun ongevalsrapportage ook stelde dat de veiligheidsinstructies bij de betreffende machine onvoldoende waren. Dat de algemene LOTO procedure onvoldoende was, dat er voor íedere machine een specifieke LOTO instructie beschikbaar moest zijn. Zij gingen voor nóg veel meer papier.

Noodzaak

Toch wil ik iedereen die negatief wil zijn over de papierwinkel adviseren om voorlopig niet ‘het kind met het badwater weg te gooien’. Want we moeten ons bewust zijn van de noodzaak van bepaalde delen van de papierwinkel en hopen dat de overheid stappen gaat maken om de overbodige onderdelen te schrappen. Nu heeft men al een kleine stap gemaakt door vanaf 1 januari 2023 de mogelijkheid te bieden dat bedrijven zelf hun ongevalsonderzoek kunnen doen en een verbeterplan kunnen opstellen. Laten we dit maar onder het kopje ‘winst’ zetten. Al wil ik graag meer horen over de resultaten van deze nieuwe aanpak.

LMRA

Wel ben ik het eens met hen die ageren tegen het verkeerde gebruik van de LMRA. In eerdere artikelen heb ik ook al geschreven dat ik van mening ben dat de LMRA niet op papier moet staan of dat er allerlei LMRA vinklijstjes in omloop moeten zijn. Op internet kwam ik een advies tegen om met een LMRA lijst met 10 vragen te gaan werken. Medewerkers zouden die moet beantwoorden om veilig hun werk te kunnen gaan doen. Dit is zo maar een voorbeeld dat de LMRA aardig uit de hand is gelopen. De LMRA was ooit bedoeld om de medewerkers te leren om zich op het laatste moment (en gedurende de werkzaamheden) zich af te vragen of ze nog steeds veilig hun werk konden doen. Bedoeld als een moment van gewoon ‘effe nadenken’ en niks geen vragen- of vinklijstjes. Dus mijn advies: schrap de LRMA vink- en vragenlijstjes en train medewerkers om pragmatisch na te denken over hun eigen veiligheid.

Gebrek aan kennis

Maar goed ik had twee redenen voor de artikel. De tweede reden is gebaseerd op mijn eigen praktijkervaringen tijdens veiligheidstrainingen. Anno 2023 kan ik mij nog steeds verwonderen over het gebrek aan veiligheidskennis binnen organisaties. En dat dan niet alleen op de werkvloer, maar van hoog tot laag. Steeds meer worden de trainingen gevuld met vragen van de deelnemers over bepaalde veiligheidsonderwerpen. Soms is het duidelijk dat men wel de klok heeft horen luiden, maar niet weet waar de klepel hangt. Maar steeds vaker heeft men zelfs geen idee dat er een klok is. Gewoon eens een paar voorbeelden.

De praktijk

Bij veel bedrijven speelt machineveiligheid een grote rol. Vaak weet men dan wel dat de fabrikant verplicht is een veilige nieuwe machine te leveren. Men heeft gehoord dat er een Machinerichtlijn is. Maar wat er in die richtlijn staat of hoe je deze moet toepassen, behoort niet tot de basiskennis. Met als gevolg dat men niet kan beoordelen of de machine ook daadwerkelijk veilig is, als de machine wordt geleverd. Uiteindelijk vertrouwt men op de blauwe ogen van de fabrikant. Deze bedrijven kunnen maar beter eens naar de veiligheid van het al aanwezige machinepark kijken. Al snel zal je dan constateren dat daar de meest essentiële veiligheidsvoorzieningen, zoals afschermkappen en veiligheidscircuits, ontbreken. Oude machines die wel aangepast zijn, maar nooit qua veiligheid. Of machines waar in de loop der jaren veiligheid technische roofbouw gepleegd is. ‘Want dan kon men er makkelijker mee werken’. En laten we dan maar niet spreken over de noodzaak van het veilig moeten kunnen uitvoeren van onderhoud aan de machine. M.a.w. het veilig stellen van de machine. Als je dan met hen begint over hoofdstuk 7 van ons Arbeidsomstandighedenbesluit (gebaseerd op de EU-Richtlijn Arbeidsmiddelen 2009/104/EG), dan gaat er een wereld voor hen open.

Maar ook over de veiligheid van het omgaan met gevaarlijke stoffen. Laatst was ik bij een bedrijfsgarage voor vrachtauto’s. De veiligheidskundige had netjes alle veiligheidsbladen verzameld. Maar had deze nog niet goed gelezen en keek ook vreemd op dat er stoffen bij waren die konden zorgen voor een explosie gevaarlijke atmosfeer. Voor hem was ook nieuw dat er vanuit geopende verpakkingen sprake is van het verdampen van explosieve bestandsdelen (de vluchtige stoffen). Opeens moest er dus kritisch naar de opslag en de ventilatie van die ruimte gekeken worden.

Te veel van het goede

Aan de andere kant van het spectrum zijn er ook bedrijven waar medewerkers met allerlei veiligheidsinstructies en -procedures opgezadeld worden. Echter, blijkt dan dat het merendeel van de medewerkers totaal niet snapt waarom ze zich aan die regels moeten houden of waarom ze die persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s) moeten gebruiken. Voor hen is veiligheid een dingentje van de verantwoordelijke veiligheidsfunctionaris die zich ook graag wil laten gelden. Voor de meeste van hen is het onduidelijk dat die regels bedoeld zijn voor hun eigen veiligheid. Die onduidelijkheid werkt dan in de hand dat ze totaal geen feeling met die regels hebben, dus zich er ook maar niet aan houden.

Onbewust werken

Bij het werken met een hout cirkelzaag weet iedereen dat verkeerd gebruik gevolgen kan hebben voor het aantal vingers dat men nog kan opsteken. Men is zich meestal bewust van die gevaarlijk draaiende zaag. Totdat het werk aan die zaag routinematig gedaan wordt en men handelingen onbewust gaat doen. Of als men effe vlug iets wil zagen. Dan gaat het fout!

Veel bedrijfsongevallen gebeuren nu éénmaal op momenten van onachtzaamheid. Er effe met het koppie niet bij zijn. Maar ook omdat dat men bepaald gevaren niet onderkent. Is dat klemgevaar van die bewegende cilinder wel zo groot dat er een fikse beklemming kan zijn? Kan door die snel draaiende as de loshangende kleding niet makkelijk meegenomen worden? Is die te steile trap een gevaar? Vaak zal men bij het op- en aflopen van die trap er rekening mee houden. Totdat men even haast heeft en effe vlug die trap af wil lopen. We vergeten dat werkdruk, effe iets vlug doen, effe de PBM’s vergeten, effe die rommel verwijderen bij de lopende machine en die storing effe oplossen zonder de machine veilig te stellen allemaal ingrediënten zijn die kunnen leiden tot een bedrijfsongeval.

Ik zou nog veel meer praktijkvoorbeelden kunnen noemen. Dat doe ik niet. Tijd voor concrete oplossingen.

Aan de slag

Oplossing 1: Leer medewerkers zelf nadenken over onveiligheid. Leer hen (gevaarlijke) situaties te herkennen en dat er een groot gevaar schuilt in het onbewust bepaalde handelingen doen. Maar ook hoe ze op bepaalde situaties moeten reageren. Vertel hen dat ze het recht hebben om het werk neer te leggen bij onveilige of gevaarlijke situaties en dan in overleg moeten gaan hoe verder te gaan. Dus wel een Laatste Minuut Risico Analyse (LMRA) uitvoeren. Maar dan op een goede manier. Om dit goed te laten verlopen moeten we meer met elkaar over veiligheid gaan praten.  

Oplossing 2: Beperk de hoeveelheid procedures en instructies. Te veel of onnodig maakt onbemind. Kijk kritisch naar wat er allemaal is. Betrek de medewerkers van de werkvloer bij het opstellen ervan. Want het gaat uiteindelijk immers om hun werk en veiligheid. Ook zij hebben zo hun ideeën hoe het veilig of veiliger kan. Ga ook eens met elkaar in gesprek over het nut van bepaalde, misschien wel nutteloze of onduidelijke instructies en procedures. Misschien kunnen er geschrapt worden? De praktijk leert dat dit meestal het geval is.

Oplossing 3: Verbeter de veiligheidskennis binnen het bedrijf. Hier verwacht iedereen van mij, als trainer in de veiligheid, natuurlijk dat ik een lans breek voor veiligheidstrainingen. En dat is ook zo. Veiliger werken moet en kan geleerd worden. Toch wil ik mijn antwoord wel even nuanceren. Ik geloof dat naast trainingen het ontzettend belangrijk is (misschien nog wel veel belangrijker) dat we binnen het bedrijf met elkaar (van hoog naar laag) in gesprek gaan over veiligheid. Laten we meer over dit onderwerp en de situatie binnen het bedrijf communiceren. Maar dan wel communicatie in een open sfeer waar alles gezegd kan worden. Belangrijkste daarbij zijn dan begrip en respect van het management tot aan de werkvloer. Natuurlijk zal blijken dat men op bepaalde gebieden meer kennis moeten verwerven. Maar vergeet niet een ander belangrijk element, namelijk dat we met een betere communicatie ook veel van elkaar kunnen leren. Twee weten namelijk meer dan één! Iedereen heeft zo zijn eigen ervaringen. Met elkaar ervaringen delen is ook een verrijking van de kennis.

Oplossing 4: Bijna hetzelfde als oplossing 3, maar meer bedoeld voor het management en de veiligheidsfunctionaris. Maak duidelijk dat veiligheid een zaak van iedereen in het bedrijf moet zijn. Iedereen is op zijn of haar plek een risicoleider. Waarschijnlijk kost dit tijd en aandacht, maar zal uiteindelijk mooie resultaten opleveren.

Mijn conclusie. De veiligheid binnen het bedrijf kan verbeterd worden, als iedereen binnen het bedrijf erbij betrokken wordt en er meer over veiligheid gesproken wordt. En ja, zeker, soms moet er veiligheidskennis van buiten gehaald worden. Maar ja, daar hebben we trainers voor!