De opkomst van de megabatterij in Nederland

In de schaduw van wiekende windmolens en glinsterende zonnepanelen groeit een nieuwe speler in de Nederlandse energiemarkt: de megabatterij. Deze reusachtige opslagsystemen, die pieken en dalen van duurzame energie opvangen, verschijnen op steeds meer plekken, van de Zeeuwse kust tot de Groningse industriegebieden. Maar welke rol spelen ze precies in de energietransitie, en zijn ze de oplossing voor een stabiel, duurzaam energiesysteem?

Megabatterij als stabilisator van duurzame energie

De megabatterij is ontworpen om de onvoorspelbaarheid van windenergie en zonne-energie te temmen. Deze bronnen zijn enorm belangrijk voor een duurzame toekomst, maar hun opbrengst schommelt sterk. Op zonnige, winderige dagen produceren ze soms meer stroom dan het net aankan, terwijl tijdens een “dunkelflaute” – periodes van weinig zon en wind – de opwek stilvalt. In 2023 leverde zonne-energie al 17,6% van de Nederlandse elektriciteit, terwijl windenergie goed was voor 25% (15,1% op land, 9,9% op zee; bron CBS). Maar deze groei brengt uitdagingen met zich mee, zoals netcongestie en prijsvolatiliteit op de onbalansmarkt.

Megabatterijen, zoals de Pollux in Vlissingen (30 megawatt) en de aankomende Mufasa (350 megawatt) van Lion Storage, slaan overtollige stroom op wanneer de prijzen laag zijn en leveren die terug bij schaarste. “Ze schakelen razendsnel,” zegt Lucas van Cappellen van CE Delft. “Dat maakt ze ideaal voor de onbalansmarkt, waar netbeheerder TenneT in real-time vraag en aanbod balanceert.”

Een groeimarkt met haken en ogen

De capaciteit van megabatterijen in Nederland groeit explosief. Eind 2022 stond er 142 megawatt aan grote batterijen, met een opslag van 150 megawattuur. Prognoses van Energy Storage NL voorspellen dat dit in 2027 oploopt tot 11,8 gigawatt aan batterijen, onderdeel van een totale energieopslag van 26 gigawatt. In Delfzijl bouwt Giga Storage de Leopard (300 megawatt), terwijl Lion Storage plant voor nog twee megabatterijen in Noord-Holland (elk 200 megawatt).

Toch zijn er beperkingen. Een megabatterij kan slechts enkele uren energie leveren, wat netcongestie – een groeiend probleem door de electrificatie van bedrijven en huishoudens – maar deels verlicht. “Technisch kan je batterijen bouwen die langer leveren, maar de kosten voor grondstoffen maken dat onrendabel,” waarschuwt Van Cappellen. Bovendien blijven de kosten hoog, ondanks een halvering van batterijprijzen door Chinese innovaties. Transporttarieven van netbeheerder TenneT vormen een extra drempel, met miljoenen euro’s aan jaarlijkse kosten. “In omringende landen betalen batterijen geen transportkosten, net als wind- en zonne-energie. Waarom Nederland dan wel?” vraagt Jeroen Neefs van Energy Storage NL kritisch.

Concurrentie met de thuisbatterij

De opkomst van de megabatterij heeft ook gevolgen voor huishoudens. Ongeveer 30.000 huishoudens gebruiken thuisbatterijen om zonne-energie op te slaan, waarmee ze hun eigen verbruik van 30% naar 60% kunnen opschroeven, volgens Milieu Centraal. Maar wie zijn thuisbatterij inzet op de onbalansmarkt om de stroom tegen een goede prijs te kunnen verkopen, krijgt concurrentie van megabatterijen. “Hun schaalvoordeel drukt de vergoedingen voor consumenten,” legt Van Cappellen uit. Dit maakt thuisbatterijen minder aantrekkelijk, zeker nu de salderingsregeling vanaf 2027 wordt afgeschaft. De terugverdientijd, nu al zo’n 15 jaar, kan hierdoor verder oplopen.

Toch ziet Neefs kansen. “Thuisbatterijen moeten focussen op eigen verbruik, niet op handelsmarkten. Slimme software en beter inzicht in verbruikspatronen kunnen dat verbeteren.” Maar is dat genoeg om de investering voor huishoudens rendabel te maken, of blijven megabatterijen de markt domineren?

Ruimte en acceptatie: een delicaat evenwicht

Een megabatterij neemt relatief weinig ruimte in. De Mufasa, met zijn 350 megawatt, beslaat slechts vier hectare in een industrieel gebied. Voor de voorspelde vier gigawatt aan batterijen in 2030 is zo’n 45 hectare nodig – minder dan een gemiddelde melkveehouderij. Bedrijven zoals Giga Storage betrekken landschapsarchitecten om projecten in te passen, met bijvoorbeeld groenvoorzieningen of watertuinen. Crowdfunding, zoals Giga Storage doet, vergroot de betrokkenheid van omwonenden.

Toch blijft financiering een struikelblok. De Mufasa vergde een investering van 350 miljoen euro, wat Lion Storage’s CTO Jeroen Althoff slapeloze nachten bezorgde. “Het is een nieuw product voor investeerders. We moesten veel risico’s wegnemen,” vertelt hij. Samenwerkingen met leveranciers zoals Tesla en netbeheerders zoals Enexis helpen, maar de hoge kosten blijven een uitdaging.

De megabatterij: geen wondermiddel

De megabatterij is een veelbelovende schakel in de energietransitie, maar geen wondermiddel. Ze stabiliseren het net, verlichten netcongestie en verminderen afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, maar hun korte opslagduur en hoge kosten vragen om aanvullende oplossingen, zoals warmteopslag of betere netplanning.

De komende jaren zal de megabatterij een prominentere rol spelen, gestimuleerd door prioriteit bij netaansluitingen en dalende kosten. Maar zonder een gelijk Europees speelveld en innovaties in grondstoffengebruik blijft opschaling een uitdaging. Voor nu biedt de megabatterij een stabiele, duurzame basis – maar de energietransitie vraagt om meer dan alleen grote kasten vol energie.