Vervuilende sectoren betalen weinig voor milieuschade ondanks steun

Vervuilende sectoren zoals landbouw, industrie en vervoer veroorzaken jaarlijks miljarden euro’s aan milieuschade, terwijl ze amper betalen voor de gevolgen. Tegelijkertijd ontvangen deze sectoren forse overheidssteun, wat vragen oproept over de balans tussen economische belangen en een gezonde leefomgeving. Een diepgaande analyse van het ESB toont aan dat het huidige beleid de maatschappelijke kosten van vervuiling onvoldoende doorberekent.

Schade door vervuilende sectoren in kaart

De impact van economische activiteiten op het milieu en de volksgezondheid is aanzienlijk. In 2022 bedroeg de monetaire milieuschade ongeveer 4,6 procent van het bbp, een percentage dat sinds 2015 onveranderd is gebleven, zo blijkt uit onderzoek van het PBL. Dit betekent dat de schade evenredig met de economie is gegroeid.

Vooral de landbouw, industrie en vervoer springen eruit als de grootste veroorzakers van milieuschade. Samen zijn deze vervuilende sectoren verantwoordelijk voor ruim tachtig procent van de totale schade in 2023, volgens recente data. Maar in hoeverre betalen zij voor deze impact?

Onbeprijsde kosten van vervuiling

Een groot probleem is dat de kosten van milieuvervuiling slechts deels worden doorberekend. Dit zogeheten beprijzingsgat zorgt ervoor dat bedrijven en consumenten vervuilende keuzes blijven maken. De maatschappelijke kosten, zoals schade aan gezondheid en ecosystemen, worden daardoor afgewenteld op de samenleving.

Voor 2023 is gekeken naar drie vormen van vervuiling: broeikasgassen, stikstof en waterverontreiniging. De werkelijke kosten worden berekend met milieuprijzen, die de schade per kilogram uitgestoten stof uitdrukken in euro’s. Zo veroorzaakt één kilogram stikstofoxiden zo’n 30 euro schade.

Maar liefst 87 procent van de totale milieuschade blijft onbeprijsd. Dit komt doordat stikstof en watervervuiling vaak niet worden belast, en broeikasgasemissies slechts beperkt. Dit gat stimuleert vervuilende activiteiten.

Landbouw als grote vervuiler

De landbouw veroorzaakt met circa twaalf miljard euro de meeste milieuschade. Vooral de stikstofuitstoot, goed voor 7,5 miljard euro aan kosten, speelt hierin een grote rol. Omdat deze uitstoot niet wordt beprijsd, blijft 97 procent van de schade onbetaald.

De veeteelt, en met name de melkveehouderij, is verantwoordelijk voor een groot deel van deze emissies. Toch draagt deze subsector slechts beperkt bij aan de economische waarde van de landbouw. Slechts een vijfde van de toegevoegde waarde komt uit de veehouderij.

Vervoer en onbetaalde emissies

Ook de vervoersector behoort tot de vervuilende sectoren met een schadepost van elf miljard euro. Vooral wegtransport en luchtvaart veroorzaken veel stikstof- en broeikasgasemissies. Maar liefst 92 procent van deze schade blijft onbeprijsd, vooral door lage belastingen op scheep- en luchtvaart.

De economische bijdrage van deze subsectoren is beperkt. Luchtvaart en scheepvaart voegen samen slechts een klein deel toe aan de sectorale waarde, terwijl hun milieuschade soms zelfs hoger ligt dan hun bijdrage.

Industrie met gemengde impact

In de industrie concentreert de milieuschade zich bij subsectoren zoals de chemische en aardolie-industrie. Samen veroorzaken zij tachtig procent van de schade in deze sector, terwijl hun bijdrage aan het bbp slechts tien procent bedraagt. De verhouding tussen schade en waarde verschilt sterk per branche.

Zo bedraagt de milieuschade in de aardolie-industrie tachtig procent van de toegevoegde waarde. In de chemische industrie is dat een derde. Ook hier blijft 92 procent van de schade onbeprijsd, wat vragen oproept over eerlijk beleid.

Vervuilende sectoren en overheidssteun

Opvallend is dat juist de vervuilende sectoren vaak forse steun ontvangen van de overheid. De landbouw krijgt jaarlijks 3,8 miljard euro, onder meer via EU-subsidies en fiscale voordelen. Denk hierbij aan verlaagde btw-tarieven voor sierteelt, wat de sector verder stimuleert.

De vervoersector ontvangt vijf miljard euro, met gunstige regelingen voor lucht- en wegtransport. Dit omvat subsidies voor openbaar vervoer, maar ook btw-voordelen voor internationaal personenvervoer. Deze steun kan onbedoeld vervuilende activiteiten in stand houden.

Verschillen in industriebeleid

Binnen de industrie zien we uiteenlopende geldstromen. De voedingsmiddelenindustrie profiteert van verlaagde btw op voedingswaren, wat een positieve financiële stroom oplevert. Tegelijk worden subsectoren zoals aardolie en chemie amper extra gestimuleerd via overheidsgeld.

Daarentegen worden tabaks- en drankaccijnzen ingezet om bepaalde delen van de industrie af te remmen. Dit toont aan dat overheidsbeleid niet altijd consistent is in het aanpakken van milieuschade binnen sectoren.

Gevolgen van onbalans in vervuilende sectoren

De combinatie van lage beprijzing en hoge overheidssteun voor vervuilende sectoren roept vragen op over de effectiviteit van het huidige milieubeleid. De maatschappelijke kosten blijven grotendeels onbetaald, terwijl economische activiteiten worden gestimuleerd.

Hoewel de gebruikte cijfers een ondergrens vormen van de werkelijke schade, laten ze een duidelijke trend zien. Culturele en ecologische waarden, zoals natuurverlies, zijn nog niet eens meegenomen in de berekeningen, wat de impact mogelijk onderschat.