Handel met Rusland flink ingezakt

Door extra sancties en onzekerheden is de Nederlandse handel met Rusland flink gedaald. Dat zien we vooral in de uitvoer maar ook in invoer. Aanvankelijk bleef vooral de invoer van de categorie minerale brandstoffen en smeermiddelen nog redelijk overeind, maar recent – in de aanloop naar de inwerkingtreding van sancties op aardolie(producten) – zakte die ook ver weg. Zo wordt Rusland steeds minder belangrijk voor de Nederlandse economie.

Meer beperkingen handel met Rusland sinds begin 2022

Naar aanleiding van de Russische inval in Oekraïne begin 2022 geldt een EU-verbod voor de export naar Rusland van een aantal goederen. Dit zijn met name hoogwaardige producten die ook voor militaire doeleinden gebruikt kunnen worden. Ook is er een verbod op zaken doen met bepaalde personen en organisaties. Deze EU-sancties, die bovenop de reeds bestaande sancties naar aanleiding annexatie van de Krim in 2014 kwamen, proberen de Russische economie te raken, maar tegelijkertijd de Russische bevolking te ontzien, al speelt daar ook mee dat de EU de wereldwijde voedselleveringszekerheid niet in gevaar wil brengen. Mede daarom zijn ze bijvoorbeeld niet van toepassing op voedsel en kunstmest. Naast exportverboden zijn er importbeperkingen, o.a. voor ruwe grondstoffen zoals steenkool, staal(producten) en niet-essentiële consumentengoederen als sigaretten en cosmetica. Rusland legt de EU ook handelsbeperkingen op.

Uitbreiding naar olie(producten)

Sinds kort, vanaf 5 december 2022, mag de Europese Unie ook geen ruwe aardolie meer uit Rusland importeren (behalve uitzonderingen, voornamelijk voor nabije landen aangesloten via pijpleidingen) en vanaf 5 februari 2023 zal de handel met Rusland in verwerkte aardolieproducten zoals diesel niet meer mogen. Zien we al effecten van al deze sancties terug in de handelsdata van Nederland?

Economische gevolgen van terugvallende vraag uit Rusland te overzien

Eerder bleek dat economische gevolgen voor Nederland van het volledig wegvallen van de vraag vanuit Rusland – zowel direct als via derde landen – waarschijnlijk wel te overzien zou zijn, met een maximaal effect van 0,6% bbp. Dit exporteffect op het bbp zal nog kleiner uitvallen als het lukt om producten in andere landen te slijten. De Nederlandse importafhankelijkheid van Rusland is echter groter dan de exportafhankelijkheid, vooral vanwege het grote belang van Rusland voor de levering van olie en gas. Dat verschil zien we ook duidelijk terug in de ontwikkeling van de bilaterale handel met Rusland. Bij gebrek aan volumereeksen en actuele dienstenhandelsreeksen analyseren we hier de omzetwaarde in de periode maart-oktober 2022, waarbij we voor lief nemen dat die in sommige gevallen flink gedreven kan worden door prijsontwikkelingen.

Import uit Rusland bleef aanvankelijk nog redelijk op peil, maar recent wel flinke daling
Zowel de goederenuitvoer als -invoer met Rusland zijn gedaald sinds het uitbreken van de oorlog. De invoerwaarde bleef wat langer op peil dan de uitvoerwaarde.

Door de hoge cijfers in de eerste drie maanden was de goedereninvoer vanuit Rusland in maart-oktober 2022 met een waarde van €1,8 miljard per maand gemiddeld zo’n 20% hoger dan in maart-oktober 2021. Vooral de invoer in de categorie “minerale brandstoffen, smeermiddelen en dergelijke producten” steeg toen met +36%, terwijl ook een hogere waarde aan chemische producten (+29%) en voeding (+20%) werd ingevoerd. De invoer in de categorieën machines en vervoermaterieel (-69%) en “diverse gefabriceerde goederen” (-53%) zijn over dezelfde periode wel flink gedaald, maar daar gingen slechts kleine bedragen in om.

Ondanks dat kort na de inval nog sprake was van een flinke stijging van de goedereninvoer (die voor de hele periode een stijging oplevert), is er in de laatste 6 maanden een duidelijk dalende trend waarneembaar. Zo lag de invoer in oktober 2022 zo’n 48% lager dan in oktober 2021. Vooral bij de categorie minerale brandstoffen en smeermiddelen is recent een flinke daling zichtbaar. Dit suggereert dat de invoerafhankelijkheid wordt afgebouwd. Recent warm winterweer kan daarbij behulpzaam zijn gebleken.

Export naar Rusland ruim gehalveerd

De goederenexport daalde eerder dan de invoer en lag in dezelfde periode van maart-oktober 2022 gemiddeld met een waarde van €260 miljoen per maand zo’n -52% lager lag dan een jaar eerder. Van de categorieën waarin noemenswaardige bedragen omgaan daalde vooral de uitvoerwaarde van machines en vervoermaterieel (-71%) en “fabricaten hoofdzakelijk gerangschikt volgens grondstoffen” (-57%). Dat is ook wat op basis van de geldende sancties verwacht mocht worden. De categorieën dranken en tabak en oliën en vetten lieten relatief grote veranderingen zien, maar daar ging het ook voor de oorlog al om relatief kleine bedragen.

Totale effect van economische sancties is complexer dan handelsstatistieken suggereren

SEO-economen Rademakers & Oomes (2022) wijzen er overigens op dat de handel met Rusland waarschijnlijk meer daalt dan op basis van sancties alleen verwacht mag worden. Nederlandse bedrijven zijn namelijk bang om onbedoeld sancties te overtreden en nemen het zekere voor het onzeker. Zo kan zelfs ook de handel met derde landen dalen, als bedrijven bang zijn ongemerkt indirect toch met Russische gesanctioneerde partijen zaken te doen. Tegelijkertijd kan het zijn dat er juist ongemerkt toch wat meer handel met Rusland wordt gedreven dan we nu zien, indirect via derde landen die niet meedoen aan de sancties of die weinig regels handhaven, en via smokkel. Daar hebben officiële statistieken helaas geen zicht op.

In ieder geval is duidelijk dat de handel met Rusland niet volledig is verdwenen, maar dat deze wel flink is afgenomen. Naarmate Nederlandse bedrijven na verloop van tijd meer alternatieve afnemers en leveranciers weten te vinden en er meer sancties in werking treden, is de verwachting dat handel met Rusland verder wordt gereduceerd en ons land zo nog minder vervlochten raakt met de Russische economie.

Auteur: Marcel Klok, ING Research