Rotterdamse chemiesector onder druk: sluiten fabrieken onvermijdelijk?

De Rotterdamse haven, een kloppend hart van de Nederlandse economie, staat voor een forse uitdaging. Deze week sloten twee grote spelers in de chemiesector, LyondellBasell en Tronox, hun deuren. Daarmee staan ruim 300 banen op de tocht. Het nieuws volgt op eerdere sluitingen, zoals die van Gunvor Energy en Indorama vorig jaar. Het roept de vraag op: hoe lang houdt de chemiesector nog stand in Nederland? Gisteren werd hierover fel gediscussieerd in het Radio1-programma Spraakmakers. De stelling: de chemiesector moet voor Nederland behouden blijven. Maar is dat nog haalbaar in een land waar energiekosten torenhoog zijn en de roep om verduurzaming luider klinkt dan ooit?

Een domino-effect in de haven

De sluiting van de fabrieken is geen geïsoleerd incident. Nico Hokke, oud-procesoperator bij Indorama, schetst een somber beeld. Na 28 jaar trouwe dienst verloor hij zijn baan toen zijn fabriek in 2024 de productie staakte. “Dit is het begin van een domino-effect,” waarschuwt hij. “Als Tronox sluit, verliest een naburige fabriek een klant. Die draait dan minder efficiënt, verhoogt de prijzen of sluit ook. Zo gaat het door.” Zijn woorden raken een gevoelige snaar: de chemiesector is een web van onderlinge afhankelijkheden. Eén steen die valt, kan de hele structuur doen wankelen. Maar waarom laten we het zover komen?

Voor Hokke, nu 59, is de realiteit wrang. Ondanks zijn ervaring wordt hij niet eens uitgenodigd voor sollicitaties. “Leeftijd speelt mee,” verzucht hij. De markt overspoelt met operators, terwijl de vraag krimpt. Het illustreert hoe persoonlijk de impact is: achter de fabriekssluitingen schuilen verhalen van mensen die hun levenswerk zien verdampen.

De kracht van de chemiesector

Toch blijft de chemiesector een pijler onder onze economie. Nienke Homan, voorzitter van de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI), onderstreept dat 95 procent van wat we dagelijks gebruiken – van matrassen tot dashboards en plastic bekers – een oorsprong heeft in deze industrie. “We hebben enorme kennis van moleculen en sterke clusters, zoals in Rotterdam,” zegt ze. Met 45.000 banen en 80 procent export naar Europa is de sector niet alleen een banenmotor, maar ook een strategisch exportproduct.

Homan pleit voor snelle actie. “Hoge nettarieven en een gebrek aan investeringszekerheid jagen bedrijven weg. Als we nu niet ingrijpen, verliezen we meer dan alleen fabrieken.” Ze wijst naar Duitsland, waar de overheid al maatregelen neemt om de industrie te behouden. Nederland lijkt achter te blijven, terwijl de concurrentie met landen als China en de VS steeds scherper wordt.

Overigens heeft VNCI gisteren een position paper uitgebracht, in aanloop naar een plenair debat dat donderdag plaatsvindt in de Tweede Kamer over de verduurzaming van de industrie.

Hoge kosten, harde keuzes

De hoge energiekosten zijn een veelgehoorde klacht. Hans Grünfeld van de VEMW, vertegenwoordiger van grootverbruikers, legt uit: “In Nederland betalen bedrijven meer voor elektriciteit dan in buurlanden, mede door een unieke CO2-heffing en afgeschafte compensaties.” Ter vergelijking: in Duitsland en België krijgen industrieën kortingen om te concurreren met Amerika en Azië. Hier ontbreekt dat. Minister Sophie Hermans belooft in de voorjaarsnota te kijken naar oplossingen, maar critici vragen zich af: komt dat niet te laat?

Albert Jan Swart, sectoreconoom bij ABN Amro, ziet de productie in de chemiesector al 15 tot 20 procent dalen vergeleken met vijf jaar geleden. “Het gaat de verkeerde kant op,” zegt hij. Toch is het nog niet verloren. Europa’s Clean Industrial Deal biedt hoop, met focus op strategische autonomie. Maar dan moet Nederland wel meedoen. Swart benadrukt het belang van het ARA-cluster (Antwerpen, Rotterdam, Amsterdam): “Dit is een wereldspeler. Dat breek je niet zomaar af.”

Verduurzaming chemiesector of vervuiling elders?

Niet iedereen ziet de chemiesector als een blijvertje. Andy Palmen van Greenpeace is kritisch: “We maken er een puinhoop van met netcongestie en stikstofproblemen. Bedrijven vertrekken omdat we geen groene koers varen.” Hij pleit voor een langetermijnplan in plaats van subsidies voor fossiele energie. “Als we vervuilende productie hier kwijtraken, verschuift het naar landen met slechtere milieunormen. Dat is geen winst.”

Daar tegenover staat Edwin Berendsen uit de Spraakmakers-community, die de sluitingen toejuicht. “Dit zijn de vervuilendste industrieën. Laat ze gaan, dan komt er stikstofruimte voor boeren.” Het toont de spagaat: willen we banen en kennis behouden, of prioriteren we milieu? En wie betaalt de prijs als we het verkeerd kiezen?

Een kennisland in verval?

Berend Moltmaker, met een achtergrond in scheikunde, betreurt het verval van de chemiesector. “Nederland excelleert door kennis en universiteiten. Dat klimaat verpesten we nu.” Hij wijst op de energietransitie die te laat begon. “Het stroomnet is niet klaar, en bedrijven als LyondellBasell zijn Amerikaans. We hebben er weinig grip op.” Zijn oplossing? “Gooi 40 miljard in het net, desnoods ten koste van defensie.” Het is een radicaal idee, maar onderstreept de urgentie.

Homan sluit zich aan bij het belang van kennis. “Onze moleculenkennis maakt ons uniek. Als we dat verliezen, raken we ook aanpalende sectoren kwijt.” Toch klinkt er twijfel in de studio. Alayda Pelt vraagt zich af waarom de overheid alles moet doen om verf en cosmetica hier te houden. “Dat kan toch geïmporteerd worden?” Het is een prikkelende gedachte: moeten we alles behouden, of selectief zijn?

Toekomst haven en chemiesector

De chemiesector staat op een kruispunt. Voorstanders zien een toekomst met duurzame productie, gestut door lagere nettarieven en een robuust plan. Tegenstanders pleiten voor een shift naar groenere alternatieven, zelfs als dat banen kost. Wat opvalt, is de eensgezindheid dat keuzes nodig zijn. Kiza Magendaan, spraakmaker van de dag, vat het treffend samen: “Bedrijven steunen is prima, maar wanneer krijgen burgers ook verlichting? De boodschappen zijn hier duurder dan in België.”

De sluitingen in Rotterdam zijn een wake-upcall. De chemiesector, ooit een trots symbool van Nederlandse innovatie, wankelt. Of het behouden lukt, hangt af van politieke moed en snelle actie. Zonder ingrijpen dreigt een exodus – en een haven die stiller wordt dan ooit.